Polskie pieśni pogrzebowe – tradycja, przykłady

Polskie ludowe pieśni pogrzebowe są coraz rzadziej spotykane. Dawniej na każdym pogrzebie wykonywano i śpiewano różnorodne pieśni. Choć w każdym regionie powstawały równolegle, zwykle ich teksty były do siebie dość podobne. Różnice można było zauważyć przede wszystkim w melodii. Warto pamiętać, że poprzednie pokolenia były znacznie lepiej oswojone ze śmiercią. Wiedziały, że na każdego przyjdzie jego pora, a kwestia pogrzebów z różnych względów była codziennością.

Skąd wziął się zwyczaj śpiewania pieśni pogrzebowych?

Tradycyjne obrzędy pogrzebowe na terenie Polski były rozbudowane i pełne emocji. Pieśni pogrzebowe są tradycją słowiańską, czasem uznawaną za pogańską. Dawniej można było je spotkać prawie w każdej miejscowości, obecnie jednak w większości miast nikt o tym zwyczaju nie pamięta.

Jedynie na niektórych wsiach w rejonach podlaskich i śląskich można jeszcze usłyszeć tradycyjne dźwięki.

Po części wynika to ze zmiany sposobu radzenia sobie ze śmiercią. Obecnie wiele osób odsuwa od siebie taką ewentualność, nie uczestniczy w zbyt wielu pogrzebach i stara się żyć tak, jakby ta kwestia ich nie dotyczyła.

Jak dawniej traktowano pieśni pogrzebowe?

Pogrzeby wśród poprzednich pokoleń były wydarzeniem równie powszechnym jak śluby, zaręczyny i narodziny dzieci. Krąg życia był naturalny i należało go w ten sposób traktować i akceptować.

Jeśli w najbliższej okolicy ktoś umierał, należało go pożegnać, a rodzinie okazać wsparcie. Obecnie większość osób chodzi na pogrzeby jedynie najbliższych członków rodziny i przyjaciół. Rzadko można spotkać się ze zwyczajem żegnania sąsiadów lub dalszych krewnych.

Do zmiany sposobu pożegnania zmarłych przyczyniły się nie tylko laicyzacja społeczeństwa i wzrost popularności pogrzebów świeckich. W tej materii największą zmianę wprowadziła chrześcijańska liturgia pogrzebowa. Chrześcijańskie psalmy do ceremonii pogrzebowej zajęły miejsce tradycyjnych pieśni pogrzebowych.

Czy pieśni pogrzebowe stanowią element kultury ludowej?

Pieśni pogrzebowe są bardzo istotnym zapisem dawnych zwyczajów. Stanowią nie tylko kluczowy element ceremonii pogrzebowej, lecz także niosą ogromny przekaz kulturowy.

Warto mieć świadomość, że silna obecność śmierci w życiu rodzinnym i społecznym, bezpośrednio ukształtowała zarówno obrzędy pogrzebowe, jak i szereg zwyczajów oraz przesądów.

Śmierć stanowiła nie tylko ustanie funkcji życiowych pod względem fizjologicznym. To był także symbol nowego początku, ulatywania duszy oraz pewnego mistycznego etapu.

Jak odbierano śmierć?

Śmierć dla wielu społeczeństw stanowiła odrębny byt. Tym samym pieśni pogrzebowe musiały uszanować rangę tego wydarzenia. Zwłaszcza że śmierć i pogrzeb stanowiły wydarzenie dla całej wsi bądź społeczności.

Czy pieśni pogrzebowe są zwyczajem chrześcijańskim?

Ludowe pieśni pogrzebowe, choć wywodziły się ze zwyczajów pogańskich, na wiele lat doskonale wpasowały się w obrzędy chrześcijańskie. Częściowo zostały zaadaptowane, częściowo uległy drobnym zmianom. Zwyczaj ten zdezaktualizował się dopiero w drugiej połowie XX wieku.

Pieśni pogrzebowe w XVIII i XIX wieku były kierowane do Pana Jezusa i do świętych. Mogły także opowiadać historie o duszach, pożegnaniu i umieraniu.

Pieśni pogrzebowe najliczniej powstawały w XVI oraz XVII wieku. Jednym ze źródeł była także ówczesna literatura. Wielu artystów poruszało tematykę śmierci i pogrzebów.

Skąd można wziąć nuty pogrzebowych pieśni religijnych?

Pieśni pogrzebowe zostały wielokrotnie spisane i były nagrywane. Nawet współcześnie z łatwością można dostać piękne śpiewniki zawierające zapis licznych, tradycyjnych utworów.

Dawne śpiewniki

Współcześni muzycy zaproszeni do wykonania pieśni pogrzebowych chętnie korzystają z dziewiętnastowiecznych śpiewników kościelnych. Popularnym wydaniem tamtego okresu był Śpiewnik kościelny i domowy. Ta wydana w Częstochowie pozycja zawierała kluczowe utwory śpiewane w XIX wieku podczas ceremonii pogrzebowych. Warto mieć na uwadze, że są to najważniejsze pozycje w kanonie polskiej, ludowej muzyki pogrzebowej.

Wiele osób dawniej posiłkowało się także rozdawanymi na odpustach luźno zapisanymi kartkami, zawierającymi tekst pojedynczych pieśni pogrzebowych i okolicznościowych.

Na którym etapie ceremonii można usłyszeć pieśni pogrzebowe?

Pieśni pogrzebowe były zwyczajem silnie zakorzenionym w kulturze ludowej. Zwłaszcza na wsiach, wiele osób nie wyobrażało sobie pożegnania bliskich bez tego elementu,

Ze względu na pochodzeniu wielu tych utworów, najczęściej śpiewano je na tych etapach ceremonii, w których nie brali udziału księża.

Pieśni pogrzebowe można było usłyszeć podczas czuwania przy ciele zmarłego, podczas konduktu żałobnego, a także podczas stypy. Celem śpiewania tego rodzaju utworów było nie tylko uczczenie pamięci zmarłego i stworzenie podniosłej atmosfery.

Pieśni pogrzebowe miały także nieść pocieszenie oraz zachęcać do autorefleksji. Obecnie niektóre z nich śpiewane są już podczas ceremonii w kościele, a także w kondukcie żałobnym, np. „Wieczny odpoczynek” czy „Anielski orszak niech twą duszę przyjmie”. Mają często odniesienie do Boga Ojca, Chrystusa i Matki Bożej i akcentują prośby o miłosierdzie. Kres życia, któremu są poświęcone, to w nich moment smutny, ale zarazem niepozbawiony nadziei.

Pieśni pogrzebowe jako gatunek literacki

Pieśni, niezależnie od okoliczności powstania oraz praktykowania stanowią podstawowy, pierwotny sposób utrwalania. Przekaz ustny stanowił jedyny sposób zachowania zwyczajów oraz dzieł kultury w erze analfabetyzmu.

Należy mieć na uwadze, że pieśni pogrzebowe w dużej mierze były zwyczajem wiejskim, rozwijanym i praktykowanym w większości przez osoby mające trudności z pisaniem.

Pieśni pogrzebowe i okolicznościowe zwykle nie powstawały w celu artystycznym. Były istotnym elementem przeżywania istotnych momentów w życiu rodzinnym i społecznym.

Polskie pieśni pogrzebowe

Pieśni pogrzebowe powstałe i wykonywane na terenach polskich nie były jednolite. Ze względu na napływ tradycji oraz praktyk religijnych można wyróżnić 4 podstawowe grupy pieśni pogrzebowych.

Lamenty

Lamenty były specyficzną, mało rozpowszechnioną formą opłakiwania zmarłego. Najczęściej praktykowane przez kobiety z najbliższego otoczenia zmarłego. Tego rodzaju śpiewy odbywały się zazwyczaj na etapie czuwania przy ciele zmarłego, jeszcze gdy znajdowało się ono w domu.

Mowy pogrzebowe

Mowy i różnego rodzaju przemowy pogrzebowe mogły być wygłaszane lub przyjmować formę zaśpiewu. Praktykowano je na różnych etapach ceremonii, zarówno na początku, jak i podczas stypy.

Modlitwy śpiewane i pieśni religijne

Modlitwy pogrzebowe można było śpiewać na wszystkich etapach ceremonii pogrzebowej, czyli zarówno podczas wynoszenia ciała z domu, jak i w trakcie składania go do grobu. Zazwyczaj udział w śpiewaniu modlitw pogrzebowych brała udział rodzina i najbliżsi.

Ludowe pieśni pogrzebowe

Ludowe pieśni pogrzebowe najczęściej wykonywano w trakcie czuwania. Gdy ciało zmarłego znajdowało się jeszcze w domu, zwłaszcza nocą, można było usłyszeć śpiewy pogrzebowe.

Pieśni pogrzebowe przez lata stanowiły tradycyjny, bardzo istotny element kultury pogrzebowej na ziemiach polskich. Niezależnie od stopnia religijności ludzi, danego okresu lub regionu, w treści tego rodzaju utworów można było dostrzec zarówno elementy chrześcijańskie, jak i te związane z przesądami ludowymi.

Zobacz także:

• Jak wygląda liturgia pogrzebowa? Kto przygotowuje czytanie pogrzebowe? Czego powinno dotyczyć?
• Jak przebiega ostatnie pożegnanie na pogrzebie? Jak sformułować mowę pogrzebową?
• Nakrycie głowy na pogrzebie – co warto o tym wiedzieć
• Mistrz ceremonii pogrzebowej – kim jest i jaką pełni funkcję na pogrzebie? Jak przebiega pochówek świecki prowadzony przez mistrza?
• Klepsydra pogrzebowa – co powinna zawierać? Klepsydra żałobna a nekrolog
• Jak wygląda ceremonia pogrzebowa? Pogrzeb katolicki i świecki krok po kroku